Η αρχαία ελληνική γλώσσα, με την ποιητική της δύναμη και τη φιλοσοφική της ακρίβεια, έχει χαρίσει στην ανθρωπότητα λέξεις που μοιάζουν με μικρές φωτεινές χαραμάδες μέσα στην καθημερινότητα· λέξεις που ανοίγουν δρόμους προς βαθύτερα νοήματα, υπαρξιακούς στοχασμούς και συμβολισμούς που αποτυπώνουν ολόκληρες κοσμοαντιλήψεις.
Μία από αυτές είναι και η λέξη «ἀγήρω» — σύντομη, σπάνια και συνάμα σχεδόν μαγική, καθώς φέρει μέσα της την έννοια του αθάνατου και του αιώνια νέου.
Η ετυμολογία και η σημασία της λέξης «Ἀγήρω»
Η λέξη ἀγήρω είναι σύνθετη και αποτελείται από το στερητικό α- και το ρήμα γῆράσκω (γερνώ, γηράσκω), το οποίο προέρχεται από τη λέξη γῆρας (γήρας, γήρας = γήρας, γήρανση). Συνεπώς, ἀ-γήρω σημαίνει «αυτός που δεν γερνάει», απαλλαγμένος από το γήρας, δηλαδή αιώνια νέος ή άφθαρτος στον χρόνο.
Πρόκειται για επίθετο, που απαντά ήδη στην κλασική γραμματεία, ιδίως σε ομηρικά συμφραζόμενα και ποιητικά κείμενα. Συγγενικές λέξεις είναι τα ἀγήρατος και ἀγήραος, που συναντώνται επίσης στην ποίηση, πάντα με την ίδια έννοια: της αιωνιότητας της νεότητας ή της αθανασίας, αλλά όχι μόνο με τη σωματική έννοια.
Οι αρχαίοι Έλληνες θεοί και το ἀγήρω κάλλος
Στην αρχαία ελληνική μυθολογία, η λέξη χρησιμοποιείται συχνά για να περιγράψει τους θεούς και τα χαρακτηριστικά τους: «ἀγήρω κάλλος» (ομορφιά που δεν φθίνει), «ἀγήρως μορφή» (απαράλλακτη, αγέραστη μορφή). Οι θεοί είναι όντα που δεν υποκύπτουν στην φθορά, δεν χάνουν την ακτινοβολία τους, δεν αλλοιώνονται. Αυτή η αγέραστη φύση τούς καθιστά σύμβολα του απόλυτου, του αμετάβλητου, του ιδανικού.
Ωστόσο, το «ἀγήρω» δεν περιγράφει μόνο τη φυσική αθανασία· είναι και ποιητικός τρόπος να αποδοθεί η αθανασία του πνεύματος, της ιδέας, της ενθύμησης. Ένα πρόσωπο μπορεί να είναι «ἀγήρω» στη μνήμη, στον λόγο ή στην τέχνη — να παραμένει πάντα νέο, γιατί το νόημά του δεν φθείρεται.
Ο σύγχρονος αντίλαλος μιας αρχαίας λέξης
Στον σημερινό λόγο, αν και η λέξη δεν επιβίωσε ως λεξιλογικό απομεινάρι, η έννοια της παραμένει διαρκώς επίκαιρη. Η λαχτάρα για το «ἀγήρω» είναι πανταχού παρούσα: από τα καλλυντικά της «αιώνιας νεότητας» μέχρι την τεχνολογική φαντασίωση της αθανασίας μέσω τεχνητής νοημοσύνης. Ο μοντέρνος άνθρωπος φοβάται τη φθορά, ίσως γιατί νιώθει ότι δεν έχει πού να ακουμπήσει τη μνήμη του, ούτε τι να αφήσει πίσω. Η αρχαία λέξη, λοιπόν, δεν έρχεται απλώς να περιγράψει κάτι το αδύνατο, αλλά να μας θέσει ένα βαθύτερο ερώτημα:
Τι είναι αυτό που μένει «ἀγήρω» μέσα μας;
Ίσως είναι η ικανότητα να αγαπάμε, να δημιουργούμε, να νοηματοδοτούμε τον χρόνο αντί να τον μετράμε. Ίσως είναι τα ίχνη που αφήνουμε στους άλλους — όχι ως υλικά αποτυπώματα, αλλά ως αντανακλάσεις του νοήματος που τολμήσαμε να αρθρώσουμε.
Μια λέξη-καθρέφτης
Η λέξη «ἀγήρω» δεν είναι απλώς ένα λήμμα στα λεξικά. Είναι ένα μικρό φιλοσοφικό εργαλείο, ένας καθρέφτης που μας δείχνει πόσο επιθυμούμε τη διάρκεια, την ακεραιότητα, τη νιότη — όχι ως επιδερμική κατάσταση, αλλά ως ζωντανή παρουσία του εαυτού μέσα στον κόσμο. Δεν είναι τυχαίο που η ποίηση την αγκάλιασε: μόνο η ποίηση μπορεί να διατηρήσει κάτι «ἀγήρω» μες στον χρόνο, να το κάνει λέξη και φλόγα ταυτόχρονα.
Και τι άλλο είναι η παιδεία, η μνήμη και ο πολιτισμός — αν όχι το αιώνιο, το «ἀγήρω» αποτύπωμα της ανθρώπινης ψυχής στον χρόνο;
