Το χριστουγεννιάτικο δέντρο μπορεί σήμερα να θεωρείται αναπόσπαστο στοιχείο της γιορτινής περιόδου, όμως οι ρίζες του χάνονται πολύ πριν από την εμφάνιση του Χριστιανισμού. Στον πρώιμο ευρωπαϊκό Μεσαίωνα, πριν το 900 μ.Χ., οι βορειοευρωπαϊκές φυλές τιμούσαν το χειμερινό ηλιοστάσιο ως τη στιγμή που το σκοτάδι υποχωρεί και το φως «επιστρέφει». Στη γιορτή Yule, τα αειθαλή φυτά όπως το έλατο, το γκι και το ου θεωρούνταν σύμβολα προστασίας και μαγικής δύναμης, γι’ αυτό και στόλιζαν με αυτά τα σπίτια τους.
Οι Δρυίδες και άλλοι λαοί προσέδιδαν ιδιαίτερη σημασία στο έλατο, το οποίο αντιπροσώπευε την αθανασία. Το διακοσμούσαν με μήλα, φρούτα και κεριά, σε μια πρώιμη μορφή του στολισμού που γνωρίζουμε σήμερα, αποδίδοντας στα στοιχεία αυτά νοήματα που συνδέονταν με τη ζωή, τη γονιμότητα και το φως.
Με την εξάπλωση του Χριστιανισμού, πολλά από αυτά τα παγανιστικά σύμβολα ενσωματώθηκαν στα χριστιανικά έθιμα και το στολισμένο έλατο έγινε το επίκεντρο των γιορτών. Στην Ελλάδα, το χριστουγεννιάτικο δέντρο έκανε την εμφάνισή του το 1833, όταν οι Βαυαροί στόλισαν το πρώτο δέντρο στα ανάκτορα του Όθωνα στο Ναύπλιο και αργότερα στην Αθήνα. Ωστόσο, το έθιμο καθιερώθηκε μόλις μετά τη δεκαετία του ’50, όταν άρχισε να υιοθετείται μαζικά από τα ελληνικά νοικοκυριά.
Το «Χριστόξυλο»: η ελληνική εκδοχή πριν το δέντρο
Πριν επικρατήσει το έλατο, η Ελλάδα είχε το δικό της ριζωμένο έθιμο: το Χριστόξυλο. Πρόκειται για ένα μεγάλο κούτσουρο –συνήθως από πεύκο ή ελιά– το οποίο τοποθετούνταν στο τζάκι και έκαιγε αδιάκοπα από τα Χριστούγεννα μέχρι τα Φώτα. Το έθιμο ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένο στη Βόρεια Ελλάδα.
Σύμφωνα με την παράδοση, το Χριστόξυλο προστάτευε το σπίτι από τους καλικάντζαρους, καθάριζε την καπνιά του τζακιού και έφερνε καλοτυχία στο νοικοκυριό. Η συνεχής φωτιά συμβόλιζε τη ζεστασιά που προσφερόταν στον νεογέννητο Χριστό στη σπηλιά της Βηθλεέμ, ενώ θεωρούνταν απαραίτητο να παραμείνει αναμμένη μέχρι τα Φώτα, όταν –σύμφωνα με το έθιμο– οι καλικάντζαροι αποσύρονται από τον κόσμο των ανθρώπων.
Το στολισμένο καράβι: η ναυτική ψυχή της Ελλάδας
Σε πολλές περιοχές, κυρίως στα νησιά, το καράβι αποτελούσε για αιώνες το βασικό χριστουγεννιάτικο στολίδι. Το στολισμένο καραβάκι συμβόλιζε το ταξίδι της ζωής, αλλά και την επιστροφή των ναυτικών στα σπίτια τους τις γιορτές. Παιδιά που έψαλλαν τα κάλαντα κρατούσαν μικρά φωτισμένα καραβάκια, ενώ σε πολλά ελληνικά σπίτια το καράβι κυριαρχούσε μέχρι και τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες.
Μάλιστα, τη δεκαετία του 1970 είχε συζητηθεί η ιδέα να αντικατασταθεί το χριστουγεννιάτικο δέντρο με το καράβι, ως πιο οικολογική και πιο κοντινή στην ελληνική παράδοση επιλογή. Παρότι αυτό δεν συνέβη τελικά, το καραβάκι εξακολουθεί να στολίζεται σε αρκετές περιοχές, ενώ πολλοί Δήμοι το επαναφέρουν τα τελευταία χρόνια με εντυπωσιακές φωτεινές εγκαταστάσεις στις πλατείες.
Το μήνυμα των ελληνικών και ξένων χριστουγεννιάτικων συμβόλων
Είτε πρόκειται για το έλατο, είτε για το καράβι, είτε για το παλιό Χριστόξυλο, όλα τα χριστουγεννιάτικα σύμβολα έχουν έναν κοινό άξονα: εκφράζουν την ελπίδα, τη ζεστασιά, την αναγέννηση και τη φωτεινή νέα αρχή που φέρνουν οι γιορτές. Σήμερα, τα παραδοσιακά στοιχεία συνυπάρχουν αρμονικά με τα σύγχρονα, κρατώντας ζωντανή μια πλούσια πολιτιστική κληρονομιά που συνδέει το παρελθόν με το παρόν.
