Η Γουρνοχαρά – ή Γουρουνοχαρά – αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά χριστουγεννιάτικα έθιμα της Θεσσαλίας. Η γιορτή αναβιώνει κάθε χρόνο στις 26 Δεκεμβρίου στα καραγκουνοχώρια του κάμπου της Καρδίτσας, αλλά και σε περιοχές των Τρικάλων, της Λάρισας και της Δυτικής Μακεδονίας.
Παλαιότερα, η Γουρνοχαρά ήταν το κορυφαίο γεγονός των Χριστουγέννων, καθώς την παραμονή ή την επόμενη ημέρα της μεγάλης γιορτής γινόταν το σφάξιμο του οικόσιτου χοίρου – μια διαδικασία που οι οικογένειες προετοίμαζαν επί μήνες.
Ένα έθιμο βαθιά συνδεδεμένο με τη ζωή των χωρικών
Οι χοίροι που εκτρέφονταν στα σπίτια αποτελούσαν πολύτιμη «επένδυση» για κάθε οικογένεια. Τρέφονταν με τα υπολείμματα του σπιτιού και συσσώρευαν λίπος, μια εξαιρετικά σημαντική πρώτη ύλη σε περιοχές όπου μέχρι και τη δεκαετία του ’60 δεν υπήρχε ελαιόλαδο.
Το σφάξιμο, το τεμάχισμα και η επεξεργασία του κρέατος ήταν μια οικογενειακή υπόθεση:
-
τα αρσενικά μέλη αναλάμβαναν το σφάξιμο και τη διαχείριση του ζώου
-
οι γυναίκες συμμετείχαν στο βράσιμο και την προετοιμασία, τραγουδώντας χριστουγεννιάτικα κάλαντα ή τοπικά πανηγυριώτικα τραγούδια
Το κρέας και το λίπος του χοίρου μπορούσαν να θρέψουν μια οικογένεια για μεγάλο χρονικό διάστημα ή να πουληθούν, ενισχύοντας σημαντικά τον οικογενειακό προϋπολογισμό.
Γιατί η Γουρνοχαρά τελείται στις 26 Δεκεμβρίου;
Η επιλογή της δεύτερης ημέρας των Χριστουγέννων δεν είναι τυχαία. Σύμφωνα με τη θεσσαλική παράδοση, οι κάτοικοι εξηγούσαν το έθιμο ως εξής:
«Τα Χριστούγεννα σφάζουμε τα γουρούνια γιατί τότε πήγαινε η Παναγία με τον Ιωσήφ και τον Χριστό στην Αίγυπτο, για να μην τον βρει ο Ηρώδης. Μπροστά πήγαιναν η Παναγία και ο Ιωσήφ, και από πίσω ακολουθούσαν τα γουρούνια για να χαλάνε τα χνάρια τους. Γι’ αυτό τα κάνουμε κουρμπάνι».
Με τον τρόπο αυτό, η κοινότητα απέδιδε στην πράξη του σφαξίματος θρησκευτικό και προστατευτικό χαρακτήρα, συνδέοντάς την με τη φυγή της Αγίας Οικογένειας και την ανάγκη διατήρησης της ζωής του Χριστού.
Η Γουρνοχαρά σήμερα
Παρότι η καθημερινότητα έχει αλλάξει και οι ανάγκες δεν είναι πλέον ίδιες με το παρελθόν, η Γουρνοχαρά συνεχίζει να αναβιώνει ως πολιτιστικό και λαογραφικό δρώμενο, προσελκύοντας κατοίκους και επισκέπτες.
Σε πολλά χωριά οργανώνονται:
-
παραδοσιακά γλέντια
-
μαγειρέματα με χοιρινό
-
τοπικές εκδηλώσεις και χοροί
-
παρουσιάσεις παλιών τεχνικών παρασκευής προϊόντων χοίρου
Η γιορτή αποτελεί σήμερα φόρο τιμής στην αγροτική ζωή, στην αυτάρκεια των παλιών κοινωνιών και στις ισχυρές οικογενειακές και κοινοτικές σχέσεις της Θεσσαλίας.
