Ιδιόγραφες διαθήκες: Πώς διασφαλίζεται η εγκυρότητα τους

Η ιδιόχειρη διαθήκη εξακολουθεί, ακόμη και στη σύγχρονη εποχή των αλλαγών στο κληρονομικό δίκαιο, να αποτελεί έναν από τους πιο συνηθισμένους, απλούς και οικονομικούς τρόπους με τους οποίους κάποιος ρυθμίζει τη μεταβίβαση της περιουσίας του μετά τον θάνατο.

Η απλότητά της, ωστόσο, δεν σημαίνει ότι δεν συνοδεύεται από συγκεκριμένες νομικές απαιτήσεις και διαδικασίες· αντίθετα, το ισχύον πλαίσιο, ειδικά μετά τις τροποποιήσεις που εισήγαγε το Υπουργείο Δικαιοσύνης το 2025, προβλέπει αυστηρούς κανόνες εγκυρότητας.

Ειδικότερα, ο νέος νόμος έφερε σημαντικές αλλαγές στη διαδικασία δημοσίευσης κάθε μορφής διαθήκης – ιδιόγραφης, δημόσιας ή μυστικής. Για πρώτη φορά συστήνεται Ενιαίο Ψηφιακό Μητρώο Διαθηκών, το οποίο σηματοδοτεί την πλήρη ψηφιοποίηση των σχετικών διαδικασιών, όπως αναφέρει η εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ.

Πλέον, η τελευταία βούληση του διαθέτη θα καταχωρείται σε ειδική ηλεκτρονική πλατφόρμα. Η δημοσίευση θα πραγματοποιείται άμεσα και με ψηφιακό τρόπο, καταγράφοντας βασικά στοιχεία όπως ο ΑΦΜ, η ημερομηνία γέννησης, το είδος της διαθήκης και ο αριθμός της πράξης.

Ο συμβολαιογράφος έχει πλέον υποχρέωση να δημοσιεύει αμέσως τη διαθήκη μόλις αυτή περιέλθει στα χέρια του. Αντίστοιχα, όποιος κατέχει ιδιόγραφη διαθήκη, οφείλει νομικά να την καταθέσει σε συμβολαιογράφο μόλις πληροφορηθεί τον θάνατο του διαθέτη, ώστε να αποφεύγονται καθυστερήσεις που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε παραποίηση ή αμφισβήτηση.

Με το νέο πλαίσιο επιχειρείται να περιοριστούν τέτοιες περιπτώσεις, οι οποίες στο παρελθόν οδηγούσαν σε μακροχρόνιες και έντονες δικαστικές διαμάχες. Από τη στιγμή που η διαθήκη παραδοθεί στον συμβολαιογράφο, εκείνος οφείλει να την καταχωρίσει άμεσα στο Μητρώο.

Τα πλεονεκτήματα της ιδιόγραφης διαθήκης

Η ιδιόγραφη διαθήκη γράφεται εξολοκλήρου από το χέρι του διαθέτη, φέρει την υπογραφή και την ημερομηνία και φυλάσσεται σε μέρος που επιλέγει ο ίδιος – στο σπίτι, σε θυρίδα τράπεζας ή σε συμβολαιογράφο. Πρόκειται για τη λιγότερο δαπανηρή και πιο εύχρηστη μορφή διαθήκης, αφού δεν απαιτείται συμβολαιογράφος, ούτε η παρουσία μαρτύρων.

Παρά τα πλεονεκτήματα αυτά, η έλλειψη νομικής εποπτείας κατά τη σύνταξή της ενέχει κινδύνους ακυρότητας, παραποίησης, αμφισβήτησης ή ακόμα και απώλειας του εγγράφου.

Τι αλλάζει από το 2025 – Σημεία εγκυρότητας

Μετά τις μεταρρυθμίσεις που τέθηκαν σε ισχύ το καλοκαίρι του 2025, το θεσμικό πλαίσιο ενισχύθηκε ώστε να διαφυλάσσεται η πραγματική βούληση του διαθέτη και να αποτρέπονται χρονοβόρες και δαπανηρές δικαστικές αντιπαραθέσεις.

Για να θεωρηθεί έγκυρη μια ιδιόγραφη διαθήκη σήμερα, απαιτείται:

1. Να έχει γραφτεί εξ ολοκλήρου από τον ίδιο τον διαθέτη. Δεν επιτρέπεται να είναι δακτυλογραφημένη, γραμμένη από άλλον ή ψηφιακά συνταγμένη. Η γνησιότητα μπορεί να αποδειχθεί με γραφολογικό έλεγχο.

2. Να φέρει ημερομηνία και υπογραφή. Η ημερομηνία δείχνει ποια διαθήκη υπερισχύει, ενώ η υπογραφή επιβεβαιώνει τη γνησιότητα.

3. Να φυλάσσεται με ασφάλεια. Μπορεί να παραμείνει στο σπίτι, σε τραπεζική θυρίδα ή σε συμβολαιογράφο. Συνιστάται η κατάθεση σε συμβολαιογράφο, ώστε να υπάρχει επίσημη καταγραφή της ύπαρξής της. Από το 2025 ενισχύεται η λειτουργία του Μητρώου Διαθηκών.

4. Να δημοσιευθεί μετά τον θάνατο από συμβολαιογράφο. Η δημοσίευση είναι απαραίτητη για να αποκτήσει η διαθήκη νομική ισχύ, με τον συμβολαιογράφο να ανοίγει και να καταγράφει το περιεχόμενο παρουσία μαρτύρων.

5. Να υπόκειται σε γραφολογικό έλεγχο όταν αμφισβητείται. Σε περιπτώσεις που ο βασικός κληρονόμος δεν είναι συγγενής μέχρι τετάρτου βαθμού ή δεν υπάρχει σύμφωνο συμβίωσης, μπορεί να ζητηθεί πραγματογνωμοσύνη.

Παρά την απλότητά της, η ιδιόγραφη διαθήκη εμπλέκεται συχνά σε δικαστικές διαμάχες. Για την αποφυγή προβλημάτων, κρίνεται αναγκαία η καταχώρισή της στο νέο Μητρώο Διαθηκών, καθώς και η λήψη νομικής καθοδήγησης κατά τη σύνταξή της, ώστε να διασφαλίζεται πλήρως η εγκυρότητά της.