Η συντριβή της πτήσης AI-171 της Air India τον Ιούνιο του 2025 δεν σηματοδότησε απλώς ένα ακόμη θλιβερό συμβάν στην ιστορία της πολιτικής αεροπορίας. Ανέδειξε με εμφατικό τρόπο ένα υπόγειο αλλά διαρκώς παρόν ζήτημα: τον συνδυασμό ανθρώπινου παράγοντα, τεχνικών ελλείψεων και σχεδιαστικών αστοχιών μέσα στο ίδιο το cockpit.
Μικρές αστοχίες, μεγάλα αποτελέσματα
Το Boeing 787 Dreamliner θεωρείται ένα από τα πιο προηγμένα επιβατικά αεροσκάφη στον κόσμο. Όμως, όπως αποδείχθηκε, ακόμα και σε ένα τέτοιο τεχνολογικό θαύμα, ένας ασήμαντος φαινομενικά μηχανισμός, όπως η ράγα καθίσματος του κυβερνήτη, μπορεί να αποτελέσει τον κρίσιμο κρίκο που λείπει στην αλυσίδα ασφάλειας.
Το περιστατικό θέτει στο μικροσκόπιο την παλαιότερη υπόθεση της "ανθρώπινης παγίδας" στη σχεδίαση: όταν η διεπαφή ανθρώπου-μηχανής (human-machine interface) δεν προβλέπει την αποτροπή σφαλμάτων, τα λάθη καθίστανται αναπόφευκτα.
Σχεδιασμός χωρίς ανατροφοδότηση: Ένα διαχρονικό πρόβλημα
Αρκετοί ειδικοί υποστηρίζουν ότι η βιομηχανία των αεροσκαφών συνεχίζει να εστιάζει κυρίως σε μηχανικές παραμέτρους, παραμελώντας τη συνολική λειτουργική εργονομία. Στην περίπτωση της AI-171:
Το κάθισμα κυβερνήτη επέτρεπε κίνηση χωρίς επαρκή αντοχή.
Οι μοχλοί ώθησης δεν διέθεταν μηχανισμό αντιστροφής ροπής ή προστασίας από ακούσια μετακίνηση.
Δεν υπήρχε καμία ηχητική ή απτική προειδοποίηση (haptic feedback) στον κυβερνήτη για τη μεταβολή ώθησης.
Σύμφωνα με έκθεση της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Ασφάλειας Αεροπορίας (EASA) από το 2022, το 62% των "Loss of Control In-flight" (LOC-I) περιστατικών σχετίζονται με σφάλματα στον σχεδιασμό αλληλεπίδρασης μεταξύ πιλότου και εξοπλισμού.
Ο «ανθρώπινος παράγοντας»: Το μόνιμο τυφλό σημείο
Η εναέρια ασφάλεια βασίζεται σε πολλαπλά επίπεδα ελέγχου και αλληλεπίδρασης. Όμως όταν η προσοχή, η εργονομία και η φυσιολογία του ανθρώπου παραγκωνίζονται, οι συνέπειες μπορεί να είναι θανατηφόρες.
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος, κάτω από στρες ή ξαφνική μηχανική διαταραχή, αντιδρά με τρόπους που δεν είναι πάντα λογικοί ή αποδοτικοί. Στο δυστύχημα της AI-171, ο συγκυβερνήτης δεν εξέδωσε εντολή επαναπροσγείωσης. Ήταν αμέλεια; Ή μήπως αντανακλαστική αδυναμία αντίδρασης σε μια μη προβλέψιμη κατάσταση;
Τι πρέπει να αλλάξει – 5 προτάσεις για το αύριο της αεροπλοΐας
- Υποχρεωτική επαναπιστοποίηση όλων των μηχανισμών καθίσματος πιλότων σε εμπορικά αεροσκάφη κάθε πέντε χρόνια.
- Ανασχεδιασμός των χειριστηρίων ώθησης με μηχανισμούς ασφαλείας τύπου “anti-torque lock”.
- Συνεχής αξιολόγηση εργονομίας cockpit με βάση πραγματικά δεδομένα από πιλοτήρια.
- Εισαγωγή προσομοιώσεων ανθρώπινων σφαλμάτων στα εκπαιδευτικά προγράμματα.
- Ανάπτυξη διεθνών πρωτοκόλλων για αποτίμηση κινδύνου "χαμηλής πιθανότητας, υψηλής επίπτωσης" (Low Probability High Consequence Scenarios - LPHC).
Ο καθηγητής Αεροναυπηγικής στο Πολυτεχνείο του Μιλάνου, Andrea Sciarra, τόνισε:
«Η τεχνολογία έσωσε την αεροπορία τον 20ό αιώνα. Τον 21ο θα την σώσει η ανθρώπινη προσέγγιση στον σχεδιασμό. Αν δεν βάλουμε τον πιλότο στο επίκεντρο, η καινοτομία μπορεί να γίνει κίνδυνος.»
