Ένα φλιτζάνι καφέ μπορεί να φαίνεται σαν μια απλή καθημερινή απόλαυση, ωστόσο πίσω από τη διεγερτική του δράση εκτυλίσσεται μια εντυπωσιακή σειρά βιοχημικών διεργασιών που επηρεάζουν ολόκληρο τον οργανισμό — από τον εγκέφαλο μέχρι το καρδιαγγειακό σύστημα.
Η καφεΐνη και η δράση της στον εγκέφαλο
Η καφεΐνη λειτουργεί παραπλανητικά για τον εγκέφαλο, καθώς αναστέλλει τη δράση της αδενοσίνης — μιας ουσίας που ευνοεί την υπνηλία και τη χαλάρωση. Όταν η αδενοσίνη εμποδίζεται, οι νευρώνες διεγείρονται, ενεργοποιώντας την υπόφυση, η οποία με τη σειρά της δίνει εντολή στα επινεφρίδια να εκκρίνουν επινεφρίνη (αδρεναλίνη) — την ορμόνη που κινητοποιεί το σώμα για εγρήγορση και δράση.
Το αποτέλεσμα αυτής της αλυσιδωτής αντίδρασης είναι μια σειρά από έντονες φυσιολογικές μεταβολές: επιτάχυνση του καρδιακού ρυθμού, αύξηση της αρτηριακής πίεσης και αίσθηση αυξημένης ενέργειας.
Γιατί ανεβαίνει η πίεση
Η καφεΐνη προκαλεί προσωρινή αύξηση της αρτηριακής πίεσης, ακόμη και σε υγιή άτομα. Η πίεση αρχίζει να ανεβαίνει περίπου 30 λεπτά μετά την κατανάλωση, φτάνει στο ανώτατο σημείο μέσα σε 1–2 ώρες, και μπορεί να παραμείνει αυξημένη για πάνω από 4 ώρες, μέχρι η καφεΐνη να αρχίσει να απομακρύνεται από το αίμα.
Ο χρόνος ημίσειας ζωής της (δηλαδή πόσο χρειάζεται για να μειωθεί στο μισό η συγκέντρωσή της) διαφέρει ανάλογα με το άτομο: από 1,5 έως και 9,5 ώρες, ανάλογα με τον μεταβολισμό. Αυτό σημαίνει πως σε κάποιους η επίδραση διαρκεί πολύ περισσότερο.
Τι δείχνουν οι μελέτες
Έρευνες δείχνουν ότι μια μέση δόση καφεΐνης –περίπου 300 mg, ποσότητα που αντιστοιχεί σε δύο διπλούς εσπρέσο ή δύο ενεργειακά ποτά– μπορεί να αυξήσει τη συστολική πίεση κατά 7 mmHg και τη διαστολική κατά 3 mmHg. Αν και αυτές οι αυξήσεις θεωρούνται γενικά ήπιες για υγιείς ενήλικες, η εικόνα αλλάζει για όσους έχουν προϋπάρχουσα υπέρταση.
Καφεΐνη και καρδιαγγειακός κίνδυνος
Η καθημερινή κατανάλωση κάτω των 400 mg καφεΐνης θεωρείται ασφαλής για τους περισσότερους. Όμως για άτομα με σοβαρή υπέρταση (πάνω από 160/100 mmHg), τα δεδομένα είναι ανησυχητικά: σύμφωνα με μελέτη του 2023, όσοι καταναλώνουν δύο ή περισσότερα φλιτζάνια καφέ ημερησίως έχουν διπλάσιο κίνδυνο θανάτου από καρδιολογικά ή εγκεφαλικά επεισόδια. Μάλιστα, ο κίνδυνος μειώνεται δραστικά αν περιορίσουν την πρόσληψη σε μόλις μία κούπα την ημέρα.
Ποιοι πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί
Αν και δεν υπάρχει αυστηρή απαγόρευση, οι ειδικοί προτείνουν περιορισμό της καφεΐνης σε:
- άτομα με σοβαρή υπέρταση
- άτομα με αγχώδεις διαταραχές
- επιληπτικούς ασθενείς
- άτομα με πεπτικά έλκη
- εγκύους (όχι πάνω από 200 mg/ημέρα)
Ειδική σύσταση υπάρχει και για τα παιδιά, στα οποία η καφεΐνη μπορεί να προκαλέσει υπερδιέγερση, διαταραχές ύπνου, γαστρεντερικά προβλήματα και αυξημένο καρδιακό ρυθμό.
